“Ik moet het gewoon voelen”

Ruwe, losse schilderstoets, kleurrijke schutterstukken en het levendig vastleggen van de ‘gewone’ mens. Dit zijn geen eigenschappen waarmee een hedendaagse kunstenaar nog indruk zal maken, maar in de 16e eeuw was dit buitengewoon uitzonderlijk! Dat vonden dé moderne schilders zoals Manet en Van Gogh uit het einde van de 19e eeuw ook. Het Frans Hals Museum brengt deze twee werelden samen in Frans Hals en de Modernen. Ik had de eer om namens de Kunstlijn Haarlem door Marrigje Rikken, curator van de tentoonstelling vol trots rondgeleid te worden.

Onbegrepen kunstenaar

Frans Hals werd in zijn eigen tijd vaak niet begrepen. Niet alleen door zijn vrije manier van schilderen, maar ook door zijn ruige manier van leven. Hij had het imago van een losbandige dronkaard en zijn talent werd mede daarom in zijn eigen tijd genegeerd. In het einde van de 19e eeuw kwam hier verandering in. Het academisch schilderen maakte plaats voor modernere schilderstijlen. Geen strenge regels meer. De kunstenaars probeerden sfeer en beweging te vangen op hun doek. Dit vroeg om een lossere manier van schilderen.

Het werk van de onbegrepen kunstenaar werd opeens bewonderd. Grote namen als Édouart Manet, Max Liebermann, John Singer Sarget en Vincent van Gogh reisden per boot of trein naar Haarlem om het werk van Frans Hals te bekijken. Hoe zette hij die losse toets neer? Hoe kan enkel met kleur een vorm worden neergezet? James Whistler zou het museumbezoeken verschrikkelijk hebben gevonden, maar Frans Hals was volgens hem de moeite waard, vertelt Marrigje. Ook zouden kunstenaars over het draad zijn gesprongen om de vorm van de toetsen letterlijk te kunnen voelen. Hoe deed hij dat?!

Eindeloos nageschilderd

Het Frans Hals Museum aan het Groot Heiligland werd pas geopend in 1912, daarvoor hing zijn werk op de zolder van het Stadshuis in het Stedelijk Museum van Haarlem. Om te kunnen ervaren hoe Frans Hals te werk ging werd zijn werk eindeloos nageschilderd. De zolder werd vol gebouwd met ezels. Delen van schilderijen, maar ook hele schutterstukken werden tot in detail gekopieerd. De kopieën en originele werken in de tentoonstelling zijn soms niet van elkaar te onderscheiden. Naast de kopieën, worden ook enkele foto’s van de zolder getoond om een tijdsbeeld te creëren. Kan je voorstellen dat de studenten van de Rietveld academie niet alleen een schetsboekje meenemen naar het Stedelijk Museum maar hun halve atelier?

De kunstenaars gingen verder dan enkel kopiëren. Zij werden geïnspireerd en namen de spontane poses uit zijn werk over, ook verschenen er meer geportretteerde kinderen en vrouwen van genot. In elke zaal wordt een eigenschap of thema uit het werk van Frans Hals uitgelicht. Hierdoor kan het werk van Hals goed vergeleken worden met de modernisten.

 

De kragenparade

Een van de favoriete zalen van Marrigje is ‘de kragenparade’. De modernisten vonden de 16e-eeuwse kragen zo interessant dat ze vrienden en familie lachend mét kraag vereeuwigden. Er zijn zelfs foto’s van kunstenaarsfeesten waarbij iedereen verkleed gaat in 16e-eeuwse kostuums. De kunstenaars doken letterlijk in de huid van Frans Hals.

De tentoonstelling wordt afgesloten met aandacht voor fotografie uit het einde van de 19e eeuw. “De manier hoe Frans Hals portretten schilderde doet veel denken aan fotografie. Zowel door de onderwerpen, maar ook door het spel van licht en schaduw en de spontane manier van vastleggen”, aldus Marrigje.

Losser in het leven

Als we denken aan het werk van de modernisten komen vaak de sfeervolle stadsbeelden en kleurrijke landschappen naar boven. Frans Hals schilderde juist oneindig veel portretten. De tentoonstelling bestaat dan ook enkel uit (groeps)portretten. Geen statige portretten, maar vele glimlachen en speelse blikken. Was de eind van de 19e eeuw een kleurrijke periode of inspireerde Frans Hals de schilders om losser in het leven te staan? Zowel in het dagelijks leven als op het doek?

 

 

 

 

Frans Hals en de Moderen is in het Frans Halsmuseum te zien t/m 24 februari 2019