‘Er is meer liefde nodig in de wereld’

Mirjam Verschoor maakt digitale stillevens, een combinatie van zeventiende-eeuwse schilderijen met haar eigen foto’s. De werken ogen vrolijk, maar dat is een bitterzoet sausje volgens de kunstenaar. Thema’s als afval, overconsumptie, misleiding en vergankelijkheid voeren de boventoon. “De samenleving zit in een impasse, veel systemen functioneren niet meer. Het moet echt anders.”

De kunstenaar woont in een smal straatje in de Vijfhoek. Bij binnenkomst komt de bezoeker ogen te kort. De kleine woonkamer hangt vol met haar felgekleurde kunstwerken. Op een witte ronde tafel midden in de ruimte staat een computer. Ze heeft haar atelier aan huis. “Ik werk vaak boven. Als voorbijgangers me zien door het raam, is dat gelijk reden voor een drankje. Ik kom soms nergens aan toe”, zegt ze lachend. Mirjam praat in hoog tempo. Ze is een opvallende verschijning, hoedje op, knalrode lippen en ‘smokey eyes’.

Mirjam (49) volgde de Modeacademie in Amsterdam en studeerde Fashion, Design & Strategy aan ArtEZ hogeschool voor de kunsten. Ze werkte jaren in de modefotografie en bij televisie. Ook was ze communicatiemanager voor verschillende spijkerbroekenmerken. “Een baan in modewereld is echt het ‘snelle leven’. Ik kon er mijn creativiteit in kwijt, maar de stress werd mij te veel. In 2009 werkte ik voor G-Star. Tijdens de New York Fashion Week stond ik op het dakterras, keek naar boven en zei tegen mezelf: maandag neem ik ontslag. Ik verkocht mijn ziel, voelde ik. Voor menigeen is dit een droombaan, maar ik was doodongelukkig. Ik droeg bij aan het promoten van de meest milieubelastende kledingstukken en hielp zo mee aan nog meer vervuiling van de wereld.” Dat moment vormde het begin van de zoektocht naar een bewuster bestaan en leidde tot de overstap naar haar kunstenaarschap in 2019.

Eilandjes van zooi

Ze begon zo’n tien jaar geleden met het fotograferen van afval op straat in Amsterdam-Oost waar ze woonde. In haar buurt lagen bergen afval, bedden, banken, cd’s in allerlei kleuren met een kaptafel erbij. Grofvuil slordig opgestapeld als een soort decor. Een straat verder ‘een stilleven’ van een koelkast met een schemerlamp ernaast. “Ik raakte geïntrigeerd door die eilandjes van zooi en legde alles vast. Het was schitterend en tragisch tegelijk, een soort dystopisch theater. Het laat ons zien hoe we met spullen omgaan. Veel van wat we weggooien is gemaakt van goedkoop plastic, maar er zitten ook eyecatchers bij. We blijven maar consumeren. Hoe goedkoop en vluchtig zijn we geworden, ook in communicatie met elkaar.”

Mirjam ontwikkelde ook een fascinatie voor zeventiende-eeuwse schilderijen. In haar kleurrijke kunstwerken combineert ze stillevens en andere werken van oude meesters met haar eigen foto’s en stockfotografie. De afbeeldingen van de originele schilderijen bewerkt ze eerst op haar computer. “Gelukkig bleken ze rechtenvrij bij het Rijksmuseum.” Dat gaat pixel voor pixel. Ze maakt de schilderijen meer fotografisch en haar eigen foto’s juist schilderachtiger en korreliger. Ook gebruikt ze fellere kleuren, meer hedendaagse tinten. Het levert een spannend beeld op. “In de zeventiende-eeuw had je bezit om mee te pronken. Mensen waren trots op de spullen die ze importeerden uit verre landen en lieten die naschilderen, zoals theekopjes uit China. De schilderijen waren doordrongen van de symboliek, een citroenschil of brandende kaars stond voor de eindigheid van het leven. De werken hadden de onderliggende boodschap: hecht je niet aan materie alles is vergankelijk. Vandaag de dag zijn we bezeten van bezit. We zijn verwijderd van onszelf, van elkaar en van de natuur. Vandaar ook de naam van mijn eerste serie stillevens: van Bezit naar Bezeten.”

Een bitterzoet sausje

In de gang hangt haar meest verkochte kunstwerk. Het is gebaseerd op ‘Stilleven met bloemen’ van schilder Rachel Ruysch. Mirjam wijst op matrassen, planken, verfemmers, een halve fauteuil en scherven verscholen in het bloemstuk. “Eigenlijk de gangbare meuk die opgestapeld ligt langs de straten van Amsterdam.” De werken van Mirjam ogen vrolijk. Een bitterzoet sausje, noemt ze dat zelf. De toeschouwer moet even inzoomen om te zien wat er werkelijk getoond wordt. “Stillevens vinden veel mensen saai. Bij mijn werken raken de kijkers in verwarring, de kleuren kloppen niet, de bloemen zijn vreemd. Wat gebeurt hier? Toeschouwers blijven stilstaan om te ontdekken waar ze naar kijken. Ik noem deze serie ‘stil levens’, dus in twee woorden. Door stilstand komt de kijker in beweging en denkt na over wat hij ziet.”

Het is niet eenvoudig om een mooie compositie te maken van een oud schilderij in combinatie met de items die ze erin wil verwerken, meent Mirjam. Sommige elementen vergroot ze en anderen maakt ze kleiner. “Ik ben daar lang mee bezig, meestal wel drie maanden. Eerst moet ik het originele schilderij bewerken op mijn computer, daarna mijn foto’s erin verwerken. Dat vergt veel concentratie. Soms neem ik even afstand, doe een stapje naar achter en kom weer dichterbij. Als ik niet oplet is het geen geheel meer, gekmakend soms. Ik zoek naar het spanningsveld. Perspectieven en combinaties kloppen expres niet. Kleur en textuur zijn ook niet conform de werkelijkheid. Die verstoring vind ik fijn, dat imperfecte. Soms is het origineel niet meer terug te herkennen.”

Mooier voorgeschoteld

Volgens Mirjam worden ons in de samenleving veel zaken te mooi voorgeschoteld. “We krijgen van alles door de strot geduwd die wranger zijn dan ze ons vertellen. Denk aan de klimaatpropaganda, windmolens zijn fantastisch om energie mee op te wekken. Niemand vertelt over de nadelen. De zeebodem, de dieren en vissen bijvoorbeeld hebben hieronder te lijden. Het wordt verkocht als een fantastisch verhaal. De mens is zo arrogant. Energie opwekken is belangrijker dan het welzijn van alles dat leeft in zee. De anticonceptiepil is ook zo’n voorbeeld. Slik allemaal de pil, nooit meer ongewenst zwanger. Dat je hele hormoonhuishouding verandert hoor je niet. Veel vrouwen ondergaan een gedragsverandering, sommigen krijgen chronische hoofdpijn of worden depressief.”

Mirjam verwerkt haar constateringen, frustraties en ervaringen in haar werk. Bij de schouw hangt een bloemenboeket met slachtafval. Mirjam loopt erheen en wijst aan. “Als je goed kijkt zie je lappen vlees, organen, veren en bijvangst. Mijn werken zijn reflecties op verschillende thema’s, ze bevatten onderwerpen die aandacht verdienen. Die thema’s zitten in de onderstroom van de samenleving, we zien ze niet. Ik breng ze naar voren en zet ze in een bitterzoet licht. Bij dit werk kunnen mensen aangaan op dierenleed door de verschrikkelijke vleesindustrie. Velen van ons weten niet eens waar dat stukje vlees op hun bord vandaan komt. Het werk gaat ook over de klimaatpropaganda in verband met de opwarming van de aarde. Het is voor mij discutabel of dat te maken heeft met de CO2-uitstoot van de vleesindustrie. De kijker kan gepakt worden op het eerste, maar ik probeer ook het laatste erin te verwerken. Ik vertel een boodschap in verschillende lagen. Als ergens polariteit of de dualiteit in zit, probeer ik die te tonen.”

Tromp-l’oeil, gezichtsbedrog

Mirjam loopt naar een werk aan een andere muur. Een bloemenboeket met daarin onder meer pillen en pillenstrips, blikjes Red Bull, donuts en een asbak met sigarettenpeuken. “In dit kunstwerk heb ik veel van mijn frustraties kunnen verwerken, over de Cito-toets bijvoorbeeld. Als je niet goed scoort, hoor je niet bij de middenmoot. Je moet naar de psycholoog en aan de Ritalin. Je krijgt een etiket opgeplakt. Veel van deze kinderen voelen zich hun leven lang niet goed genoeg om hun authentieke pad te volgen. Daar herken ik zelf elementen van. Al die rotzooi die we te slikken krijgen ondermijnt ons zelfhelende vermogen, zo hypocriet.” Ze wijst naar een standbeeld in het boeket. “Ik heb Hippocrates afgebeeld met de artseneed: Ik zal aan de patiënt geen schade doen. Tot mijn tweeënveertigste jaar heb ik veel medicatie geslikt, daar heb ik zoveel schade door opgelopen.”

In de kunstwerken van Mirjam speelt het onderwerp vergankelijkheid ook een grote rol. Ze is geboeid door het einde van een tijdperk waarin we zitten volgens haar. “Ik zie dat veel systemen niet meer functioneren in onze samenleving. We zitten in een impasse, het moet anders.” Ze toont een kunstwerk met als achtergrond een afbeelding van het plafond in de Sint Ignatius kerk in Rome. Een tromp-l’oeil, de koepel is gezichtsbedrog het plafond is plat. “De vier zuilen in de hoeken staan voor onderwijs, gezondheidszorg, politieke economie en religie. In het midden hangt huisraad in de lucht in een soort verstilling. Afhankelijk van je perceptie komt het naar je toe of stijgt het op. Ik denk dat we op een kantelpunt zitten in de geschiedenis. Alles brokkelt langzaam af. De tromp-l’oeil van de Sint Ignatius vind ik een interessant gegeven. Dat gezichtsbedrog geldt ook voor het leven. Veel zaken zijn gebaseerd op gedachtes, overtuigingen en geloof. Zo hebben we leren kijken. Als je die denkbeelden weghaalt, is er geen boven of onder meer, geen binnen of buiten. Eenheid is er dan, amen zou ik nu kunnen zeggen.”

Transformatieproces

Mirjam meent dat als we anders naar de wereld kijken, we die kunnen veranderen. Volgens haar is het nog niet te laat. Ze is geen doemdenker. “Het is eigenlijk heel simpel en het begint bij jezelf. Als je je bewust wordt van je gedachten en gevoelens, kun je anders handelen. We kunnen leren van wat we tot nu toe hebben opgebouwd en samen het transformatieproces in gang zetten. Het kan de voedingsbodem zijn voor iets nieuws, iets anders. Het is momenteel een heftige tijd. Er is veel aan de hand in de wereld, we hebben te maken met oorlogen en andere schrijnende zaken. Waar zijn we mee bezig? Wat doen we elkaar, de dieren en de natuur aan? We zijn totaal individualistisch en zien het geheel niet meer. We zijn vergeten dat we onderling verbonden zijn. Als het goed gaat met de buren, is dat ook goed voor jou en andersom. Het is echt tijd voor meer liefde in deze wereld.”

Tekst: Meta van der Meijden                                                                                                                      /Fotografie: Christhilde Klein

Het interview is mede gepubliceerd in HRLM Haarlemse Stadsglossy nummer 91

‘Kunst is voor mij een vlucht uit de werkelijkheid’

Figuratieve en abstracte vormen in opvallende kleuren kenmerken de fotoprints van Rosa Navarro. De kunstenaar experimenteert met fotografietechnieken. “Als ik werk voel ik me gelukkig en hoef ik even niet na te denken over de ellende in de wereld.”

Rosa heeft haar werkruimte in een grote schuur in de achtertuin van haar woning aan de Brouwersvaart. De wanden van het atelier hangen vol met ingelijste fotoprints. De meeste werken hebben felle kleuren, roze en blauw overheersen. Het zijn afdrukken van planten, objecten en vloeistoffen. Midden in het atelier staat een tafel met daarboven een grote UV-lamp. Op de grond en in kasten staan dozen met fotopapier en prints, potten verf, flessen vloeistof en stapels papier in verschillende kleuren.

De kunstenaar studeerde af aan de faculteit voor Schone Kunsten aan de Universiteit van Barcelona. Na jaren schilderen stapte ze over op fotografietechnieken als blauwdruk (cyanotypie), fotogram en lumen print. Er ging een wereld voor haar open. “Ik liep vast met schilderen. Ik miste de techniek om verder te komen, dat frustreerde me.” Via een bevriende fotograaf ontdekte ze cyanotypie, een fotografisch proces waarbij na ontwikkeling een cyaan-blauwe afdruk ontstaat. “Ik was gelijk geïntrigeerd. Terug in Nederland begon ik te experimenteren. Het bijzondere van deze methode is dat je op een betrekkelijk eenvoudige wijze een mooi resultaat krijgt. Het nadeel is dat de afdruk altijd blauw is, een beetje eentonig.”

Fotopapier in de zon

Rosa werkt ook met fotografische procedures als fotogram en lumen print. Het afdrukken van een voorwerp dat direct op lichtgevoelig materiaal is gelegd en vervolgens belicht. “Ik zal laten zien hoe het werkt.” Ze loopt naar de werktafel met UV-lamp. “Dit bloemetje bijvoorbeeld leg ik op het fotopapier met daarop een glasplaat om het te fixeren.” Ze knipt de UV-lamp aan die luid begint te zoemen. Het felle licht schijnt op de bloem. “Waar het UV-licht het papier belicht verschijnt kleur, onder de bloem blijft het wit. Door het papier langer of korter aan licht bloot te stellen krijgt het meer of minder kleur.” Rosa zet de lamp weer uit. “Als ik het papier te lang belicht wordt de kleur te fel. Meestal is tien minuten genoeg. In de zomer maak ik gebruik van de zon, dat gaat veel sneller. In vijf minuten heb je een mooie kleur. Vervolgens maak ik een foto van de afdruk en die ontwikkel ik. Van het origineel vervagen de kleuren in de loop der tijd, het wordt uiteindelijk een zwart-wit print.” Inmiddels heeft de fotograaf dozen vol met verkleurde afdrukken. Ze weet niet of ze er wat mee kan, maar wil de fotoprints ook niet weggooien. “Misschien maak ik er wel één groot kunstwerk mee.”

Effecten van zeepbellen

De kleuren die tijdens de belichting ontstaan zijn afhankelijk van het soort fotopapier dat Rosa gebruikt. Volgens haar hangt de kleur af van de hoeveelheid zilver in het papier. Ze graaft in een grote doos en toont prints in roze- en paarstinten. “Ik werk afwisselend met papier van het merk Ilford en Foma.” Naast experimenteren met licht varieert ze ook in onderwerpen. De kunstenaar onderzocht onder meer de effecten van het belichten van zeepbellen en kartonnen verpakkingsmaterialen op fotopapier. “Soms pakt het goed uit en andere keren niet. Dat is onderdeel van het experiment. Ik heb wel het gevoel steeds beter te snappen hoe het werkt, maar je kan het effect niet helemaal beheersen. Het eindresultaat is iedere keer een verrassing.” Soms kleurt ze de prints later nog wat bij met verf of viltstiften. Momenteel is Rosa aan het onderzoeken wat er nog meer mogelijk is met blauwdruk. ”Ik druk nu af op glas in plaats van op fotopapier. Aan het mengsel van chemicaliën voeg ik verf toe en breng dat aan op het glas. Zo kan ik meer variëren in kleur en zijn niet alle afdrukken blauw.”

Aangevreten blaadjes

De kunstenaar haalt haar inspiratie hoofdzakelijk uit de natuur. Ze raakt geïnspireerd door wat ze om zich heen ziet. “Planten, bomen, en het verstrijken van de seizoenen. Ik let op details in het landschap, zoals bloemetjes of speciale bladeren. Ik heb honderden aangevreten blaadjes gefotografeerd, bepaalde rupsjes eten hele patronen in het blad. Ik maak visueel werk, er zit niet per se een diepere boodschap achter. Ik ben wel zeer begaan met de klimaatproblematiek. De wereld is zo gek op het moment, we maken alles kapot.”

Ze maakte een serie fotoprints over de ‘plastic soep’, de opeenhoping van grote hoeveelheden plastic en ander afval in oceanen en zeeën. Het zijn afdrukken van afstervend koraal en ronddrijvende plastic zakken. “Waar zijn wij mee bezig? Ik maak me daar echt zorgen om. Het lastige is dat ik als individu niets kan veranderen aan oorlogen of hongersnood bijvoorbeeld. Ik voel me vaak machteloos. Uit protest zou ik politieke kunst kunnen maken, maar dan kom ik helemaal niet meer los van dat rotgevoel. Mijn omgeving snapt niet altijd waarom ik me zo druk maak om al het slechte in de wereld. Misschien ben ik hypergevoelig. Eigenlijk wil ik het er liever niet over hebben, het deprimeert mij. Ik laat liever het mooie van de natuur zien, even wegvluchten uit de ellende. Als ik werk hoef ik niet na te denken en ben ik puur bezig met de techniek voor een mooi resultaat. Daar word ik blij van. Geluksmomentjes creëren, dat is toch een mooie reden om kunst te maken.”

Bubbeltjesplastic en origami

Kunst maken en kunst kijken geeft Rosa voldoening én betekenis aan haar leven. Ze vindt het fantastisch om kunst van anderen te zien en te bewonderen. “Voor mij is dat van levensbelang, een ontsnapping aan de problemen die er spelen in de wereld. In de coronatijd werden musea gesloten, dat vond ik zwaar. Ik heb kunst nodig. Ook alle culturele activiteiten vielen weg, zoals het theater of de film. Gelukkig is dat nu allemaal weer toegankelijk.”

Naast inspiratie uit de natuur haalt Rosa ook ideeën voor fotografie uit haar directe omgeving. Denk aan aparte objecten en grappige of interessante materialen als bubbeltjesplastic, tule of gaas. “Ik heb veel origami, Japanse vouwkunst, gefotografeerd. Echt prachtig. Ik hou van Japan, de tradities en de natuur. Mensen fotografeer ik bijna niet. Ik ben niet zo blij met de mensheid op het moment, het is moeilijk om nog het mooie in de mens te zien. Bomen en planten zijn voor mij veel interessanter.”

Constante ontdekkingstocht

Rosa maakt wat ze mooi vindt én waar ze gelukkig van wordt. Het experimenteren met fotografische technieken vindt ze fascinerend. “Het is boeiend om steeds weer nieuwe methoden uit te proberen en te kijken wat allemaal mogelijk is. Op een zeker moment heb ik alles uitgetest en ga ik op zoek naar een andere techniek. Het is een constante ontdekkingstocht voor mij. Sommige kunstenaars gaan heel lang door op één thema, of werken binnen één bepaalde stijl en maken daar echt een studie van. Ik spring snel van het ene over op het andere, heel associatief. Dit is leuk denk ik dan, eens kijken wat ik daar allemaal mee kan. Steeds weer op zoek naar nieuwe uitdagingen, dat past bij mij. Als klein meisje was ik al zo, een beetje onrustig. Op school vonden ze dat ingewikkeld, de leraar wilde dat ik ging schaken om meer concentratievermogen te ontwikkelen. Ik zat graag in mijn eigen droomwereld. Misschien is dat nog steeds wel zo en dan vooral in een mooiere wereld”, zegt ze lachend.

Tekst: Meta van der Meijden/  Fotografie: Christhilde Klein

Dit is interview is ook gepubliceerd in HRLM nummer 89