De eerste twee weekenden van november staat Haarlem weer volop in het teken van beeldende kunst. Kunstlijn Haarlem biedt liefhebbers vier dagen de gelegenheid een kijkje te nemen in ateliers, galeries, musea en meer. We besteden aandacht aan drie deelnemende installatiekunstenaars.

‘Natuur en politiek inspireren mij’                                                                      

Dik Box studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Tijdens Kunstlijn Haarlem is zijn werk te zien in zijn atelier en presentatieruimte, Oude Kruisweg 78 in Cruquius (Haarlemmermeer) en in de Vishal, Grote Markt 20 in Haarlem.

“Mijn werk is tweedelig. Ik maak installaties met een politieke context en daarnaast creëer ik mobiles en kinetische objecten zonder specifieke betekenis. Ook wel concrete kunst genoemd. Je kijkt ernaar, het is wat het is. Deze objecten zijn gebaseerd op bewegingen in de natuur, zoals een bloem die langzaam opengaat en weer sluit. Het object beweegt of ontvouwt zich en zakt weer ineen. De spanning zit in de traagheid van de beweging. De afgelopen jaren heb ik meerdere grote installaties,  mobiles en kinetische objecten gemaakt, aangestuurd door wind of een motor. De werken zijn nu gereed om geëxposeerd te worden. Tijdens de Kunstlijnweekenden organiseer ik rondleidingen in mijn presentatieruimte en atelier. Ik zou graag zien dat de werken uiteindelijk terecht komen op een geschikte locatie zoals een museum.”

De natuur als gebruiksvoorwerp

“Mijn installaties bevatten een duidelijke politieke boodschap. Het leven bestaat niet alleen uit concrete zaken, maar ook uit emoties. Ik vind het interessant om beiden in mijn kunst te verwerken. Een tijdje terug heb ik in een cel in de Koepel in Haarlem geëxposeerd. De installatie verbeeldde een mens in een veel te klein bootje. Het werk heeft meerdere achtergronden. We zijn langzamerhand bezig onze aarde te vernietigen. We zien de natuur als een gebruiksvoorwerp en hebben er geen respect en waardering voor. Ik maak me zorgen om alle oorlogen die aan de gang zijn, de zeespiegel die stijgt. Waar gaat het heen met de wereld? Het gaat me niet om mijzelf, maar om mijn kinderen en kleinkinderen. Zij zullen hier straks de negatieve gevolgen van ervaren.”

Noest staal en kwetsbare componenten

“Mijn werk bevindt zich op het snijvlak van kunst, techniek en zintuiglijke ervaring. Ik werk intuïtief en onderzoekend, ook wat betreft materiaalgebruik. Proefondervindelijk ervaar ik wat ik ermee kan. Dit geldt in mindere mate bij werk in opdracht, dan heb ik te maken met vastgestelde kaders en randvoorwaarden. Het is een andere manier van werken, maar de uitdaging en het plezier zijn er niet minder om. In mijn werk experimenteer ik ook vaak met fluorescerende pigmenten om het immateriële te benadrukken en de ruimtelijkheid te vergroten. In de jaren dat ik als kunstenaar werk, ben ik altijd bezig met onderzoek naar de mogelijkheden van vormgeving en beeldende kunst. Van tafels, lampen en loodzware beelden gemaakt van noest staal of samengesteld uit metalen staafjes, ben ik overgegaan naar onder meer installaties bestaande uit kwetsbare componenten. Samen met mijn vrouw heb ik ook nog een aantal spraakmakende, grootschalige projecten georganiseerd, zoals ‘Beeldende kunst op schootsafstand van Haarlem’ in de Genieloods van het Kunstfort bij Vijfhuizen (2012), een gevelproject aan Schouwburg De Meerse (2004, Hoofddorp) en ‘Pionèri con tutti’, (Hoofddorp, 2001) om er maar een paar te noemen.”

 

‘Kunst helpt me om mijn wereld te ordenen’                                                                                    Joanne Luijmes studeerde aan ArtEZ Hogeschool voor de kunsten in Arnhem. Tijdens Kunstlijn Haarlem is haar werk te zien in haar atelier (0.04) in ateliercomplex Het Hoofdkantoor, Waarderweg 78 in Haarlem.

 

“Al mijn hele leven neem ik kleuren waar bij tekst, getallen en tijd. Dit verschijnsel heet synesthesie. Ik heb daar geen last van. Sterker nog, ik gebruik het om emoties, herinneringen en gebeurtenissen te onthouden en te plaatsen. In mijn hoofd heb ik een soort wereldbeeld van eilanden met verschillende kleuren die met elkaar verbonden zijn via routes. Het leven verandert de hele tijd, dus dat beeld wijzigt ook. Ik ben constant aan het rangschikken in mijn hoofd. Het autonoom werken als kunstenaar in combinatie met mijn associatieve geest gaf me aanvankelijk veel chaos. Ik ben daarom gaan archiveren, het ordenen van onderwerpen en kleuren is hét thema in mijn kunst. Mijn synesthesie helpt me daarbij. Ik geef emoties, het verleden en het heden een kleur. Blauw, rood, geel, wit, zwart en goud zijn bijzondere kleuren voor mij. Om ze zo goed mogelijk in mijn werk weer te geven, onderzoek ik wat verf doet op verschillende materialen als vilt en dun vlies. Ik probeer kleuren een plek te geven in een soort plattegrond, een weergave van mijn geest.”

Onderdeel van een geheel

“Tijdens de Biënnale van Venetië in 2022 heb ik een ruimte in het Palazzo Mora ingericht. De installatie heet ‘Mapping my world’ en gaat over het ordenen van onderwerpen, persoonlijke associaties en kleur in een imaginaire wereld. Ik heb geverfde vliezen opgehangen en die met elkaar verbonden met gouden draden, zoals op een kaart met een legenda met uitleg van symbolen en kleuren. In het midden van de ruimte hing een bolle spiegel op ooghoogte waarin iedereen zichzelf kon zien als onderdeel van een groter geheel. Zo voel ik dat ook in mijn hoofd, ik ervaar altijd verbinding. Soms wordt me dat teveel. Alleen werken in mijn atelier is voor mij heel belangrijk, in rust zonder prikkels van buitenaf.”

“Voor de rechtbank in Haarlem heb ik geluidsreducerende objecten van vilt gemaakt. Ik gebruik in mijn installaties ook zijde en wol. Momenteel werk ik veel met dun vliesmateriaal. Na het verven, scheur ik de vliezen en leg ze over elkaar heen, zo ontstaat er dieptewerking. Ik versterk of verzwak de kleuren door met verschillende lagen vlies te werken. Het zijn kleuren die ik van tevoren niet heb kunnen bedenken, dat houdt het maakproces voor mij spannend. Hierbij speelt intuïtie een grote rol.”

‘Het verschil van hetzelfde’

“Mijn werk gaat over universele onderwerpen waar iedereen over nadenkt, zoals sterfelijkheid, depressie, schoonheid, geluk en het ouderschap. Bij elk onderwerp komen associaties, herinneringen en kleuren op. Ik probeer ze te vatten en op een plek te zetten binnen het geheel. Wat ik ook belangrijk vind is ‘het verschil van hetzelfde’. Ik heb een lange periode een boom gefotografeerd. Elke keer als ik naar buiten keek zag hij er anders uit, toch was het steeds dezelfde boom. Dat had natuurlijk te maken met het veranderende licht. Zo’n serie foto’s zou ik graag in een groter geheel zien zoals in een ziekenhuishal of in een hal op Schiphol.”

 

‘Atoombunkers en museumzalen fascineren mij’ 

Kees van Leeuwen studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en aan de Koninklijke Academie (MFA) in Den Haag. Tijdens Kunstlijn Haarlem is zijn werk te zien in het ABC Architectuurcentrum, Groot Heiligland 47 in Haarlem en in het Rosenstock-Huessy Huis, Hagestraat 10 in Haarlem.

“Ik ben overgevoelig voor prikkels en ervaar ruimte op een andere manier dan de meeste mensen. Ik zie alles driedimensionaal, ik zie zelfs de ruimte achter de ruimtes. Met mijn objecten vorm ik de ruimte en speel met de interactie tussen de toeschouwer en mijn sculpturen. Ik kijk naar ruimte en hoe die mensen beïnvloedt. Het interesseert me hoe objecten daarin ervaren worden. Dat wil ik laten zien in mijn werk. Daarnaast probeer ik ook mijn eigen beleving van ruimte te verbeelden.”

“Op de kunstacademie heb ik fine arts en architectuur gestudeerd. Als kind al had ik een fascinatie voor ruimte en wilde eigenlijk architect worden. Vanwege mijn zware dyslexie kan ik niet lezen en schrijven, een carrière als architect zat er niet in. Op beide academies kreeg ik echter de vrijheid om te ontdekken en vond ik een taal en de middelen die bij mij passen. Mijn werk is een manier om te communiceren met de wereld. Zo kan ik mijn gedachten, niet op papier, maar in vormen zichtbaar maken.”

Afgesloten van de buitenwereld

“Alle ruimtes hebben een bepaalde functie. Mensen kunnen een ruimte ‘lezen’ en bedenken waar die voor dient. Ik vind het interessant om daarmee te experimenteren. Atoombunkers en museumzalen fascineren mij enorm, ruimtes afgesloten van de buitenwereld. Een museumruimte, een white cube is ontwikkeld om een neutrale plek te zijn waar het gaat om de tentoongestelde werken. Dit soort ruimtes zijn erg prettig voor mij gezien mijn gevoeligheid. Ik kan er mijn gedachtes projecteren zonder invloed van buitenaf. De eerste keer dat ik in Haarlem de atoombunker onder het provinciehuis bezocht, was dat gevoel van isolement nog extremer. Ik voelde gelijk dat dit de ultieme plek is om kunst te tonen.”

Een unheimisch gevoel

“Deze atoombunkers uit de jaren vijftig tot aan de jaren negentig zijn gebouwd om minimaal twee weken compleet geïsoleerd van de buitenwereld te kunnen verblijven. Er is nagedacht over de aanwezigheid van zuurstof, elektriciteit, voedsel, maar ook over wat mensen mentaal nodig hebben om te overleven. Het zijn ruimtes met een eigen tijdsgeest waar je doorheen kunt dwalen. Ze zijn anders dan iedere ruimte die ik tot nu toe heb gezien. Dat vind ik intrigerend.”

“Mijn installaties bestaan uit, gecreëerde, liminale ruimtes, ze werken vaak bevreemdend. Ik zoek er materialen bij om een bepaalde intentie te verbeelden. Als je binnenloopt vraag je je af waar je bent beland en waar de plek toe dient. Veel mensen krijgen er een ongemakkelijk gevoel bij, dat doe ik met opzet. Pas dan gaan toeschouwers echt kijken naar de ruimte en de details, en kan ik ze laten zien hoe ik ruimte ervaar.”

Tekst: Meta van der Meijden                                                                                                                              Foto’s: Christhilde Klein

Dit artikel is ook gepubliceerd in HRLM Stadsglossy nummer 99

 

‘Ik word blij van herhaling’

De unieke stijl van Paul van Zijp is te herkennen aan herhaling van ritmes, vierkante delen, lijnen en licht- en schaduwwerking. De kunstenaar haalt inspiratie uit geometrische vormen en patronen. Het liefst werkt hij met gerecycled hout. “Verzagen en verlijmen is mijn handschrift.”

Al zestien jaar heeft Paul zijn atelier in Fort bij de Liebrug in Haarlemmerliede. Een fantastische plek middenin het groen met uitzicht op het water. In de werkruimte staan zelfgemaakte tafels, bijzettafels en houten sculpturen in organische vormen. Aan de wanden hangen zelfontworpen lampen en grote en kleine houten objecten. Achterin staat een werkbank. Op het blad ligt een verlijmd houten onderdeel vastgezet met houtklemmen. De ruimte staat vol met apparatuur en gereedschap zoals een vreesmachine, zaagtafel, boormachine, bankschroeven, houtklemmen, schuurmachines, een voorraad hout en potten houtlijm.

Paul omschrijft zijn werk als geometrische kunst. Hij verzaagt en verlijmt met name oude houten tafelbladen. Het kunnen tafels blijven of verwerkt worden tot kleinere meubels of lampen. Hij maakt ook abstracte kunstobjecten en beeldhouwwerk. De tafels koopt hij in kringloopwinkels of via Marktplaats waar ze regelmatig ook gratis worden aangeboden. “Mensen raken tegenwoordig hun oude tafels aan de straatstenen niet kwijt.” Hij wijst op een groot houten vierkant aan de wand bestaande uit meerdere rijen kleine vierkante delen. “Dat is ook een tafelblad geweest.”

Tafelprojecten

Het verzagen en verlijmen van tafelbladen is zo’n acht jaar geleden begonnen met een tafelproject voor een vriendin. Zij vroeg of hij van haar langwerpige tafel een ovale kon maken. “Het leek een simpele opdracht, maar op het moment dat ik de tafel omdraaide zag ik dat de buitenrand veel dikker was dan het middendeel. Ovaal afzagen ging dus niet als ik de mooie buitenrand wilde behouden. Ik kwam op het idee om eerst de ovale vorm uit het middeldeel te zagen en daarna van de dikkere rand allemaal kleine blokken te zagen en die er aan vast te lijmen. Zo had de tafel toch weer een mooie buitenrand.” De tafel stond tentoongesteld tijdens Kunstlijn Haarlem. Een echtpaar uit de Kleverparkbuurt was zeer enthousiast. “Zij wilden ook hun oude tafel laten verwerken tot iets nieuws, kleiner en met mijn handschrift.”

Volgens Paul is zijn unieke stijl te herkennen aan herhaling van ritmes, lijnen, vierkante delen en de werking van licht en schaduw. “Het verzagen en verlijmen is mijn handschrift. Het patroon, de nerfwerking en de schaduwwerking geven een verrassend effect aan mijn werk. Afhankelijk van de hoek van de zaag wordt het een vlak werk of een 3D object. Met hout werken geeft me rust. Het creëren van geometrische vormen en patronen is meditatief en fijn om te doen. Uiteindelijk moet ik zelf ook blij worden van het eindproduct.”

Stoel als kunstvoorwerp

De kunstenaar is al sinds jong gefascineerd door hout. Op zevenjarige leeftijd ging hij op timmerles bij zijn opa om met hout te leren werken. “Mijn opa maakte alles zelf, bedden, kasten, lampen noem maar op. Ik wilde ook timmerman worden.” Het liep anders. Na een studie werktuigbouwkunde en de HTS werkte Paul uiteindelijk vijfentwintig jaar in de gezondheidszorg als röntgenlaborant. “Ik voelde me in de zorg meer thuis dan in de mannenwereld van de werktuigbouwkunde.”

In 2008 studeerde de kunstenaar af als meubelontwerper aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Tijdens zijn studie ontwikkelde hij een voorliefde voor het ontwerpen van sculpturale zitobjecten. “Na mijn opleiding begon ik met het maken van stoelen. Al snel ontdekte ik dat dit in mijn eentje niet ging. Als je zes eettafelstoelen ontwerpt bijvoorbeeld moet je eerst een prototype maken. Bij het productieproces zijn meer mensen nodig en ik werk liever alleen. Ik heb nog getwijfeld om stoelen als kunstobjecten te ontwerpen. In mijn atelier staat een stoel van aluminium, die heb ik door een ander moeten laten lassen waardoor de kosten stegen en de stoel te duur werd. Daar is eigenlijk geen markt voor. Op een bepaald moment raakte ik in een soort impasse. Hoe nu verder? Ik wilde wel graag creatief bezig blijven.”

De oplossing kwam geheel onverwachts. Paul leegde een doos met houten reststukken op zijn werktafel en begon ermee te schuiven. “Het gebeurde onder mijn handen. Er ontstonden spannende vormen en nieuwe lijnen kwamen tot leven. Ik zag herhalingen en hoe door hoogteverschil schaduw ontstond. Dit is interessant, dacht ik. Ik besloot het gecontroleerd aan te pakken en heb hout gekocht en in gelijke blokjes gezaagd en verlijmd.”

Haakse slijper

De kunstenaar koopt tegenwoordig zo min mogelijk nieuw materiaal. “In deze tijd die om duurzaamheid vraagt, werk ik voornamelijk met oud hout. Vandaar dat ik zo blij ben met de tafels die ik vind op Marktplaats. Het zijn vaak oude tafels gemaakt van prachtig hout, geleefd en uitgewerkt. Meestal zit er zo’n lelijke bruine laklaag op, die schuur ik er gelijk af. Het hout dat tevoorschijn komt krijgt een nieuw leven. Vervolgens kan er van alles ontstaan, het kunnen tafels blijven of abstract werk worden. Zoals dit beeldhouwwerk.” Hij legt zijn hand op een ronde sculptuur met aan de zijkant een opening. “Ik hou van werken met machines, met name de haakse slijper. Ik zie graag snel resultaat. Toch heb ik bij dit object de opening uitgehakt met hamer en beitel, dat was echt gaaf. Het duurde alleen wat langer.”

Paul werkt niet conceptueel, er zit geen verhaal achter zijn kunst. Hij noemt zichzelf een praktisch mens. “Op de allereerste dag van mijn studie in Den Haag kreeg ik een meubelplaat van 1.20 meter bij 1.20 meter en de opdracht een stoel te maken. Daar hou ik van, een gerichte opdracht. Als mijn werk al ergens over gaat, dan is het over herhaling van ritmes en schaduw en licht. Dat maakt me gelukkig. Ik heb een fascinatie voor vorm, patronen en regelmaat.” Hij wijst op een houten wandobject. “Als je horizontaal kijkt is het één blokje op rij en vervolgens drie met een gaatje, daarna is het één blokje en aansluitend twee met een gaatje. Zo ontstaat een patroon. Daar speel ik mee, dat maakt het boeiend.”

Moderne architectuur

De kunstenaar haalt inspiratie uit geometrische vormen en patronen. Hij houdt van moderne architectuur, grote gebouwen met bijzondere trappenhuizen bijvoorbeeld. “Ik word daar blij van. Het is wel altijd de vraag hoe ik dat terugbreng in mijn eigen werk. Die herhaling van vorm en lichtval is natuurlijk iets wat ik ook graag toepas. De huiden die je ziet in de natuur zoals de bast van een boom vind ik ook interessant. Het is maar net hoe je het verschaalt.” Hij pakt een klein 3D werk met allemaal gelijke omhoogstaande punten. “Dit object bijvoorbeeld kan een hele ruwe bast zijn, maar dan uitvergroot. Ik kan op onverwachte momenten geraakt worden door wat ik zie. Een aantal maanden terug paste ik op een huis in Olst. Ik ging in Museum Arnhem naar een tentoonstelling met werk van een keramiste. Ze had maskers van keramiek gemaakt, die intrigeerden me. Terug in mijn atelier ben ik met reststukken hout ook een soort gezichtsvormen gaan maken.”

Soms bedenkt hij van tevoren wat hij gaat maken, maar meestal ontstaat het gaandeweg. “Het gebeurt onder mijn handen, dat is ook het spannende. Ik was een tafelblad aan het zagen en wist nog niet waar het heen ging.” Hij toont een kunstwerk met rijen houten blokjes onder elkaar. “Ik had uitgerekend dat ik honderd stukjes nodig had en kwam al zagend uit op zesennegentig delen. Vier tekort. Wat eerst een probleem leek werd juist de verassing van het werk. Ik heb vier in het oog springende blokjes toegevoegd van ander hout. Ik geef mijn werk normaal gesproken nooit een titel. Laat toeschouwers er zelf maar wat bij bedenken. Dit werk heeft wel een titel: ‘Am I included?’. Hoor ik erbij? We vragen ons allemaal wel eens af of we bij de samenleving horen. Het leuke is dat deze opvallende vier juist onderdeel zijn van die massa van gelijke blokjes, ze maken het werk bijzonder. Dat had ik vooraf niet kunnen bedenken.”

Notenhout en eiken

Paul wordt wel vaker verrast door zijn eigen werk. Bijvoorbeeld door de lampen die hij maakt van kleine blokjes van cement. Uiteindelijk bleek de lamp een hele andere vorm te krijgen op de muur door de schaduwwerking van het licht van de gloeilamp en het licht van buiten. “Die schaduw maakt het werk interessanter.”

Aan de wand in zijn atelier hangt een kunstwerk gevormd door vier kleine vierkanten van zeer donker hout. “Dat is notenhout, daar liep ik toevallig tegen aan. Op Marktplaats werd een mooie salontafel van vier centimeter dik hout aangeboden voor maar vijfenzeventig euro. De eigenaar wilde er van af, er miste een poot. Ik denk niet dat hij zich realiseerde dat het notenhout was. Ik heb er veel kunstwerken van kunnen maken.”

De tafels blijken wel vaker een cadeautje. Paul haalt ze bij de mensen thuis op met zijn busje. Niet altijd komt de tafel overeen met de foto’s op Marktplaats, maar de kunstenaar neemt ze wel mee. “Ze zijn vaak gratis zeker eikenhouten tafels, die wil niemand meer. Ze zijn ook niet te tillen. Een tijdje terug heb ik van een oude tafel een nieuwe gemaakt voor mijn neef. Na het schuren kwam er echt heel mooi hout tevoorschijn. Ik kon het niet thuis brengen, het leek een beetje teakachtig. Ik heb er een baan uitgezaagd en op mijn manier opgevuld met houten blokjes.”

Een andere keer bleek de op te halen tafel een gefineerd blad te hebben. Paul is eigenlijk altijd op zoek naar massief houten tafels en was in eerste instantie niet blij. “Tijdens de bewerking pakte dit tafelblad juist heel goed uit. Het kunstwerk is vlak, maar er zit dieptewerking in door het kleurverschil in de houten delen. Met het schuren van het vlak haalde ik bij het ene blokje meer weg dan bij het andere. Ze verschilden blijkbaar minimaal van hoogte. Het was een hele donkere tafel, door het schuren kwam het lichtere houtfineer eronder vandaan. Zo ontstonden er donkere en lichtere delen. Ik heb dit werk nu al een aantal keren geëxposeerd. Toeschouwers vinden het een intrigerend werk, ze snappen niet waar het kleurverschil vandaan komt en vragen me of ik sommige delen gebeitst heb. Die ‘miskoop’ bleek een hele fijne verrassing.”

Tekst: Meta van der Meijden

Fotografie: Christhilde Klein

Het interview is ook gepubliceerd in HRLM Stadsglossy nummer 98